Ermeni alfabesi sadece bir yazı sistemi değildir; Aynı zamanda matematiksel hesaplamalar yapmak ve takvim tarihlerini kaydetmek için kullanılan sayısal bir sistemdir ve ulusal bir gurur kaynağıdır.
Ermenistan’ın başkenti Erivan’dan yola çıktığımızda bir sonbahar sabahıydı. Yarım saat kadar dağlık bölgede yolculuk yaptıktan sonra şoför aracı durdurdu ve rehberim Sofya Hakobyan bana arabadan inmem için işaret verdi.
Solumda, uzakta Alagöz (Ermenice Aragats) Dağı’nın karla kaplı dört zirveli zirvesi görünüyordu. Otoyolun kenarından Ermenistan’ın en yüksek dağının eteklerine kadar çimenli yaylalar uzanıyordu.
Hakobyan, “Alfabe Parkı’ndayız. Burası 2005 yılında Ermeni alfabemizin 1600’üncü yılını kutlamak için inşa edildi” dedi.
Pastel pembe, sarı ve açık siyah taşlardan oyulan heykellerin üzerine çiçekler ve semboller işlendi. Hagopyan beni U şeklindeki heykelin yanına götürdü.
“Bu bizim Ermenice ‘A’ harfimizdir, büyük harflerle yazılmıştır” dedi. “Etrafımızda gördüğünüz şeyler alfabemizin diğer harfleridir. (Ermeni rahip ve dilbilimci) Mesrop Mashtots bunları 1600 yıl önce icat etti.”
Bakışlarını sakallı ve cüppeli yaşlı bir adamın devasa heykeline doğru takip ettim. İki gün önce Matenadaran’ın (kütüphane) girişinde heykelini gördüm.
Erivan’daki Matenadaran’ın görkemli bazalt binası kale benzeri bir görünüme sahip olsa da aslında eski el yazmalarından oluşan bir kütüphanedir (scriptorium) ve aynı zamanda araştırma enstitüsü olarak da kullanılır. Çeviri edebiyat, ideoloji, teoloji, matematik bilimleri ve beşeri bilimler, şiir, hukuk, tarih ve sanat gibi tematik bölümlerde düzenlenen stantların bulunduğu salonları gezdim.
Burası ücretli arşiv belgeleri ve ilk basılmış kitaplarla doluydu. Yunanca, Arapça, Farsça, Süryanice, Latince, Etiyopyaca, Gürcüce ve İbranice gibi dillerde yazılmış çok çeşitli ortaçağ el yazmaları burada özenle korunmaktadır.
“Burası bizim için kutsal bir yer” diyen Grigor Stepanyan, Mashtots’u işaret ederek ekledi: “Ama o hepsinden önemlisi.”
Mashtots’un Ermeni alfabesini icadının neden Ermeni tarihinin en değerli olayları arasında sayıldığını merak ediyordum. Yakındaki bir kafede koyu Ermeni kahvesini yudumlayan Stepanyan, “Mashtots alfabeyi İncil’in Ermeniceye çevrilmesinde kullanılabilecek şekilde tasarladı” dedi.
301 yılında Ermenistan dünyada Hıristiyanlığı resmi din olarak kabul eden ilk millet oldu. Ancak Stepanyan, bundan yaklaşık yüz yıl sonra, daha önce doğaya tapan vatandaşların dinlerini değiştirmek için acımasız yöntemlere başvurduğunu söyledi. 4. yüzyılın sonlarında Ermeni kraliyet sarayında tercüman olarak görev yapan Mashtots, bu zorlayıcı ve çoğu zaman şiddet içeren yöntemlere tanık oldu.
Stepanyan, “Mashtots’un yaptığı oldukça zekiceydi” diye açıklıyor. Maştotlar, Ermenilerin Hıristiyanlığa yönelik nefretinin bu dine yabancılıktan kaynaklandığını anlamıştı: Yeni Ahit de dahil olmak üzere Hıristiyan ayinleri ve teolojisinin Yunanca ve Süryanice çevirileri Ermenilere çok yabancıydı.
Stepanyan, Maştots’un yeni alfabesini fonetik tarzda oluşturduğunu, böylece Ermenilerin halihazırda konuştukları dilin yazı biçimine kolaylıkla uyum sağlayabileceğini belirtiyor. “Harfler, dönemin diğer yazı dillerindeki harflerden çok farklı, bağımsız karakterde, çok farklı tasarlanmışlardı” diye ekliyor.
Böylece dilleri Ermenilere yeni bir kimlik kazandırdı.
Sonraki 1.500 yıl boyunca alfabe, Ermeni kültürel kimliğinin merkezinde yer alan bir ulusal gurur noktası, neredeyse her zaman Romalılar, Bizanslılar, Persler ve Bizanslılar gibi yabancı güçler tarafından yönetilen ve sömürgeleştirilen, savaştan zarar görmüş topraklar için bir dayanışma sembolü olarak kalacaktı. Osmanlılar. Bu süreç 1991 yılında Sovyetler Birliği’nin dağılması ve Ermenistan’ın bağımsız bir cumhuriyet olarak ortaya çıkmasıyla sona erdi.
Stepanyan, “Alfabemiz olmasaydı kayıp bir ırk olurduk” diyor.
Hagopyan da aynı fikirde:
“Ülkemiz defalarca tecavüze uğradı, parçalandı ve yağmalandı. Ama belki de tutunmamızın nedenlerinden biri, her zaman güzel bir alfabeyle çevrelenmiş güzel bir dile sahip olduğumuzu bilmemizdi.”
Alfabe Parkı’nda yürürken Hagopyan, bu keyifli harf dizisinin zenginliği ve esnekliğinin, yazılı biçiminin başlangıcından bu yana kesintisiz bir edebiyat geleneğinin sürdürülmesine nasıl yardımcı olduğunu anlattı.
Ermeni harflerinin estetik açıdan etkileyici biçimlerinin uzun süredir halk sanatlarında ve hat sanatında kullanıldığını ve UNESCO’nun Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi’nde yer aldığını biliyordum. Ancak bu şık, sanatsal tasarımların aynı zamanda gizli kodlarla ve kriptografiyle dolu olduğunu ve bilinmeyen özelliklere sahip olduğunu bilmiyordum.
“Her şeyden önce alfabe karmaşık ama sofistike bir sayısal sistemin yapısını oluşturuyordu” diyen Hakobyan, Mashtots harflerinin matematiksel hesaplamalar için de kullanıldığını sözlerine ekledi.
Alfabenin bir bölümü olmanın yanı sıra, 36 benzersiz harfin tümü de alfabedeki sıralarına göre belirlenen sayısal bir değere sahiptir. Dört sütun ve dokuz satır halinde düzenlenen her sütundaki harfler sırasıyla tekli, onlu, yüzlü ve binli sayıları temsil ediyor. Hagopyan, bunların Ermeni takvimine göre tarih belirlemek için bile kullanılabileceğini söyledi.
Mesrop Maştots’un heykeline döndük. Küçük bir tümseğin üzerinde yükselen bilge yaşlı adam ayaklarına bakıyor, nazik, düşünceli bakışları dikkat çekiyordu.
Yolculuğumuza devam etme zamanı gelmişti. Arabaya binmeden önce geriye baktım ve bu eski alfabenin inanılmaz mirasını düşündüm.
